اعتکاف در قرآن کریم

اعتکاف در احاديث معصومين (ع)

ریشه‌یابی لغوی اعتکاف

بیانات رهبر معظم انقلاب

روز سيزدهم رجب

روز سيزدهم ماه رجب مصادف با ولادت اميرالمؤمنين حضرت على(ع) است؛ و اوّلين روز از ايّام البيض است. روزه گرفتن در اين روز، و دو روز بعد، ثواب فراوانى دارد. و هر كس كه بخواهد عمل "امّ داوود" را به جای آورد، بايد اين روز را روزه بگيرد.

روز چهاردهم رجب

روزه گرفتن در اين روز پاداش فراوانى دارد. در روايتى از رسول خدا (ص) مى خوانيم: "هركس كه روز چهاردهم ماه رجب را روزه بگيرد، خداوند پاداشى به وى عنايت كند كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه بر قلبى خطور كرده باشد!...".
اين شب، شب ارزشمندى است كه چند عمل در آن وارد شده است:
اوّل: غسل.
دوم: احياى آن شب به عبادت كه فضيلت بسيار دارد.
سوم: زيارت امام حسين (ع) كه زيارت آن حضرت در شب و روز نيمه رجب مورد تأكيد قرار گرفته است.
چهارم: شش ركعت نماز بگذارد (هر دو ركعت با يك سلام) و در هر ركعتى "حمد" و "يس" و "ملك" و "توحيد" را بخواند .
پنجم: بجا آوردن سى ركعت نماز، كه در هر ركعت يك مرتبه "حمد" و ده مرتبه سوره "توحيد" را بخواند، در روايتى از رسول خدا (ص) پاداش فراوانى براى اين نماز ذكر شده است.
ششم: دوازده ركعت نماز (هر دو ركعت به يك سلام) و در هر ركعت يك بار "حمد" و يك بار "سوره" را مى خوانى و پس از پايان نمازها هر يك از سوره هاى "حمد"، "فلق"، "ناس"، "توحيد" و "آية الكرسى" و همچنين سوره "قدر" را چهار مرتبه مى خوانى و پس از آن، چهار مرتبه مى گويى: سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لاَ اِلهَ إِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَر. سپس مى گويى: أللّهُ أللّهُ رَبِّي، لا أُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، ما شاءَ اللهُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ.
اين نماز را "سيّد" در "اقبال" از امام صادق(ع) روايت كرده است.

روز پانزدهم رجب

روز مباركى كه در آن چند عمل وارد شده است:
اول. غسل كردن.
دوم. زيارت امام حسين (ع). در روايتى از محمّد بن ابى نصر نقل شده است كه از امام رضا (ع) سؤال كردم: "در چه ماهى زيارت امام حسين (ع) بهتر است؟" فرمود: "در نيمه رجب و نيمه شعبان"
سوم. بجا آوردن نماز جناب سلمان (همان گونه كه در اعمال روز اوّل ماه رجب)
چهارم. چهار ركعت نماز بگزارد (هر دو ركعت به يك سلام) و پس از سلام دستهاى خود را بگشايد و بگويد:
اَللّهُمَّ يا مُذِلَّ كُلِّ جَبّار، وَ يا مُعِزَّ الْمُؤْمِنينَ، اَنْتَ كَهْفى حينَ تُعْيينِى
خدايا اى خواركننده هر ستمكار سركش و اى عزت بخش مؤمنان تويى پناهگاه من در آن هنگام كه از
الْمَذاهِبُ، وَاَنْتَ بارِئُ خَلْقى رَحْمَةً بى، وَ قَدْ كُنْتَ عَنْ خَلْقى غَنِيّاً،
راهها وامانده شوم و تويى كه از روى مهرى كه به من داشتى به خلقت من دست زدى در صورتى كه از خلقتم بى نياز بودى
وَلَوْلا رَحْمَتُكَ لَكُنْتُ مِنَ الْهالِكينَ، وَ اَنْتَ مُؤَيِّدى بِالنَّصْرِ عَلى اَعْدآئى،
و اگر مهر تو نبود بطور مسلم من در زمره نابودان بودم و تويى كه مرا بوسيله يارى دادن بر دشمنانم كمك دهى
وَ لَوْ لا نَصْرُكَ اِيّاىَ لَكُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحينَ، يا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ
و اگر يارى تو نبود بطور حتم من از رسوايان بودم اى فرستنده رحمت از
مَعادِنِها، وَ مُنْشِئَ الْبَرَكَةِ مِنْ مَواضِعِها، يا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ
معدنهاى آن و اى پديد آرنده بركت از جاهاى آن اى كه مخصوص داشت خود را
وَالرَّفْعَةِ، فَاَوْلِيآؤُهُ بِعِزِّهِ يَتَعَزَّزُونَ، وَ يا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوكُ نيرَ الْمَذَلَّةِ
به بلندى مقام و رفعت و از اين رو دوستانش به عزت او عزيز گردند و اى كه پادشاهان طوق مذلت
عَلى اَعْناقِهِمْ، فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خآئِفُونَ، اَسئَلُكَ بِكَيْنُونِيَّتِكَ الَّتِى
را براى او بر گردن نهاده اند و از سطوتهاى او ترسانند از تو خواهم به حق بود كردنت كه آن را
اشْتَقَقْتَها مِنْ كِبْرِيآئِكَ، وَ اَسئَلُكَ بِكِبْرِيآئِكَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِكَ،
از كبرياى خود جدايش كردى و از تو خواهم به حق كبريايت كه آن را از عزتت برگرفتى و
وَاَسئَلُكَ بِعِزَّتِكَ الَّتِى اسْتَوَيْتَ بِها عَلى عَرْشِكَ،فَخَلَقْتَ بِها جَميعَ خَلْقِكَ
از تو خواهم به حق عزتت كه بوسيله آن بر عرش مستولى گشتى و بدان سبب همه خلق خود را آفريدى
فَهُمْ لَكَ مُذْعِنُونَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ اَهْلِ بَيْتِهِ.
و همه به خداييت اعتراف دارند كه درود فرستى بر محمّد و خاندانش.
امام صادق(ع) از امير مؤمنان حضرت على (ع) نقل كرده است كه: هر غمزده و اندوهگينى اين دعا را بخواند، خداوند متعال اندوه و غم او را برطرف مى سازد.
پنجم. عمل امّ داوود. از مهمترين اعمال روز نيمه ی رجب، عمل "امّ داوود" است كه به گفته ی علاّمه مجلسى: "شيخ صدوق"، "شيخ طوسى" و "سيّد بن طاووس"(ره) به سندهاى معتبر آن را نقل كرده اند. اين عمل براى برآمدن حاجات و رفع اندوه و غم، حلّ مشكلات و دفع ظلم ستمگران بسيار مؤثّر است.
(مفاتیح نوین)

شرایط اعتکاف

احکام اعتکاف

1. نیت اعتکاف باید از اذان صبح که آغاز روزه است باشد، بنابرین کسی که دیرتر از آن وقت به مسجد برسد، از آن روز را نمی تواند اعتکاف را شروع کند.
2. دست کم سه روز باید روزه بگیرد و حتی اگر روزه هم واجب باشد صحیح است. مثل این که در ماه رمضان، در مسجد اعتکاف کند و همچنین اگر روزه ی مستحبی بگیرد یا روزه ی نذری یا قضای روزه ی واجب و شرط آن نیست که سه روز روزه ی خود را در ایام اعتکاف بگیرد.
3. قطع و رها کردن اعتکاف مستحبی، در روزهای اول و دوم جایز است، ولی پس از تمام شدن دو روز، ماندن روز سوم واجب می شود و قطع اعتکاف جایز نیست.
4. اگر عمدا و با اختیار از مسجد خارج شود، اعتکاف باطل می شود. هر چند جاهل به حکم باشد ولی از روی ضرورت چه ضرورت عقلی یا شرعی یا عرفی خارج شدن از مسجد اشکال ندارد. البته در تمام کارها باید به حد لازم آن اکتفا کند. مانند این موارد: برای قضای حاجت، انجام غسل واجب، اقامه ی شهادت، عیادت مریض، تشییع جنازه، بدرقه ی مسافر (که با معتکف در ارتباط باشد)، استقبال از کسی که از سفر برمی گردد. اگر به خاطر ضرورت از مسجد بیرون رود، بنابر احتیاط واجب باید نزدیک ترین راه را انتخاب کند و بیش از مقدار نیاز، بیرون مسجد نماند و ننشیند و احتیاط مستحب این است که زیر سایه حرکت نکند و در صورت امکان نباید زیر سایه بنشیند.

محرمات اعتکاف:

1. استفاده و بوییدن عطریات و گیاهان خوشبو، برای کسی که از آن لذت می برد حرام است. بنابرین برای کسی که حس بویایی ندارد، اشکال ندارد.
2. خرید و فروش شامل هر نوع داد و ستدی مانند اجاره و مضاربه بنابراحتیاطواجبحرام است.
3. سایر انواع تجارت، مثل صلح و اجاره و ... (بنابر احتیاط واجب)
4. مجادله و مناقشه در خصوص اموری که معتکف بخواهد فضل و برتری خود را به دیگران نشان دهد. پس اگر جدال به نیت و انگیزه ی درستی انجام گیرد، مانند این که بخواهد حقی را اثبات کند یا باطلی را محو نماید، نه تنها حرام نیست بلکه از افضل طاعات و عبادات است.
5. پرداختن به امور جنسی به معنای وسیع کلمه که شامل هر نوع بهره برداری شهوانی می باشد که از مهم ترین آن ها مباشرت با همسر می باشد و فرقی در این مساله بین زن و مرد نیست.
6. استمناء (بنابر احتیاط واجب)

1. حضور قلب: حضور قلب يعنى انسان از آنچه كه ميگويد و آنچه كه در ذهنش ميگذرد و بر زبانش جارى ميشود، غافل نباشد؛ اينجور نباشد كه نفهمد. مثلاً من كه حالا دارم با شما حرف ميزنم، خب، شما مخاطبيد. انسان توجه دارد كه يك مخاطبى دارد و دارد گوش ميكند و دارد حرف ميزند. در نماز هم همين جور باشد؛ يك مخاطبى داشته باشيم، با او حرف بزنيم. من حتّى عرض ميكنم اگر كسى معناى نماز را هم نداند، اصلاً هيچ نداند معناى اين عبارات چيست، اما همين قدر بداند دارد با يكى حرف ميزند، دارد با خدا حرف ميزند، اين قضيه انسان را نزديك ميكند - «قربان كلّ تقىّ»(4) - اين خودش مقرب است؛ تا اينكه حالا مثل ماها كه معنايش را ميدانيم و تفسيرش را ميدانيم و چندين كتاب درباره‌اش خوانده‌ايم، اما وقتى كه نماز ميخوانيم، بالمرّه يادمان ميرود كه چه كار داريم ميكنيم.
(بیانات پس از اقامه ی نماز در جمع برخی از شخصیتهای فرهنگی سیاسی 23/01/90)
2. تمرین مراقبت: توصيه‌ى من اين است كه در اين سه روزى كه شما در مسجد هستيد، تمرين مراقبت از خود بكنيد. حرف كه مى‌زنيد، غذا كه مى‌خوريد، معاشرت كه مى‌كنيد، كتاب كه مى‌خوانيد، فكر كه مى‌كنيد، نقشه كه براى آينده مى‌كشيد، در همه‌ى اين چيزها مراقب باشيد رضاى الهى و خواست الهى را بر هواى نفستان مقدم بداريد؛ تسليم هواى نفس نشويد. تمرين اين چيزها در اين سه روز مى‌تواند درسى باشد براى خود آن عزيزان و براى ماها كه اين‌جا نشسته‌ايم و با غبطه نگاه مى‌كنيم به حال جوانان عزيزمان كه در حال اعتكاف هستند. با عملِ خودتان به ما هم ياد بدهيد.
(خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/5/1384)
3. خلوت: اين اعتكافى كه جوانها انجام ميدهند، در واقع دارند با خدا خلوت ميكنند. اعتكاف بيشتر يك كار فردى است؛ ايجاد يك ارتباط با خداست. جورى نشود كه برنامه‏هاى جمعى اين مراكز اعتكاف، حال خلوت و حال ارتباط فردى و قلبى با خدا را در افراد ضعيف بكند يا بگيرد. مجال بدهند؛ وقت بگذارند؛ بگذارند اين جوانها قرآن بخوانند، نهج‏البلاغه بخوانند، صحيفه‏ى سجاديّه بخوانند.
(ديدار اقشار مختلف مردم به مناسبت ميلاد حضرت على (عليه‌‏السّلام) 26/4/1387)
4. تفکر: همين دانشگاه تهران ما، همين مسجد دانشگاه، شاهد عبادت و راز و نياز و نماز جماعت و اعتكاف و روزه‌دارىِ برجسته‌ترين جوانان اين مملكت است. بهترين جوانان هر كشور، جوانانى هستند كه صاحب فكر و با انديشه باشند. قاعدتاً و غالباً در ميان دانشجويان، اين‌طور كسانى به صورت وافر پيدا مى‌شوند؛ البته در بين غير دانشجويان هم اين‌طور جوانان خوب هستند، ولى در زمان قديم -زمان ما كه جوان بوديم- در ميان دانشجويان، در دانشگاه تهران و بعضى دانشگاه‌هاى ديگر و در همه‌ى ايران، شايد هزار نفر اعتكاف نمى‌كردند. در قم كه مركز دين و عبادت بود، شايد چند صد نفر طلبه اعتكاف مى‌كردند. معمول نبود؛ مردم دور بودند.
(خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 12/10/1376)
5. معرفت: دوستان عزيز! من به شما عرض بكنم؛ انس با قرآن و تدبر در قرآن، همچنين تدبر در ادعيه‌ى مأثوره‌اى كه اعتبار دارد - مثل صحيفه‌ى سجاديه و بسيارى از دعاها - در تعميق معرفت دينى خيلى نقش دارد. تعميق معرفت دينى خيلى مهم است. يك وقت يك كسى همين‌طور روى احساسات، در نماز جماعت هم ممكن است شركت كند، در اعتكاف هم شركت كند، در مجلس عزاى حسينى هم شركت كند، در فلان تظاهرات دينى هم شركت كند، اما اين معرفت در عمق جان او وجود نداشته باشد؛ لذا سر يك پيچى، سر يك دست‌اندازى، يكهو مى‌بينيد كه از جا در ميرود؛ اين به خاطر اين است.
(بيانات در ديدار وزير علوم و استادان دانشگاه تهران‌ 13/11/1388)
6. روح عبادت: در محيط دانشجويىِ جوان، پرداختن به معارف دينى، پرداختن به الگوهاى دينى، توسلات به پروردگار، توسلات به ائمه (عليهم‏السلام)، خواندن دعاى عرفه، برگزارى مراسم اعتكاف و خواندن نماز جماعت، بسيار خوب است. البته اين را هم عرض بكنم؛ در مراسم مذهبى به روح مراسم توجه كنيد؛ فقط صورت‏سازى نباشد؛ انسان شعرى بخواند، اشكى بگيرد يا بريزد. روح دعا و نماز عبارت است از ارتباط با خدا، آشنا شدن با خدا، بهره بردن از معنويت، پاكيزه كردن و پيراستن روح، و پالايش كردن ذهن از وسوسه‏ها.
(بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار دانشجويان و اساتيد دانشگاه‏هاى استان كرمان 19/2/1384)
7. محاسبه ی نفس: بياييد همه ما از امروز سعى كنيم بخشى از عيبهاى درونى و نفسانى را از خودمان دور سازيم. اين، به دست ما و در اختيار ماست. «و من جاهد فانّما يجاهد لنفسه(1).» هرچه هم از اين مجاهدت، عايد شود در درجه اوّل متعلّق به خود ماست. اخلاقيّات نادرست و زشت را در خودمان كشف كنيم كه اين، يك قسمتِ دشوار از آن مجاهدت است. درباره خودمان دچار خودشيفتگى نشويم. عيبهايمان را ببينيم و آنها را مثل فهرستى در مقابل خودمان قرار دهيم. با استفاده از توشه‏اى كه از ماه رمضان به دست آورده‏ايم - كه همان رقّت قلب و اراده و صفا و خلوص و ان‏شاءاللَّه طاعات مقبول است - سعى كنيم از اين فهرست، مقدارى را حذف نماييم.
(بيانات در خطبه‌هاى نماز عيد سعيد فطر 73/12/11)
8. استغفار: استغفار، يعنى طلب مغفرت و آمرزش الهى براى گناهان. اين استغفار اگر درست انجام گيرد، باب بركات الهى را به روى انسان باز مى‌كند. همه‌ى آنچه كه يك فرد بشر و يك جامعه‌ى انسانى از الطاف الهى احتياج دارد - تفضلات الهى، رحمت الهى، نورانيت الهى، هدايت الهى، توفيق از سوى پروردگار، كمك در كارها، فتوح در ميدانهاى گوناگون - به وسيله‌ى گناهانى كه ما انجام مى‌دهيم، راهش بسته مى‌شود. گناه، ميان ما و رحمت و تفضلات الهى، حجاب مى‌شود. استغفار، اين حجاب را برمى‌دارد و راه رحمت و تفضل خدا به سوى ما باز مى‌شود. اين، فايده‌ى استغفار است.
(بيانات مقام معظم رهبرى در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران‏ / ۱۳۷۵/۱۰/۲۸)
9. حفظ رابطه: يك نكته اين است كه همه‏ى مردم و بالخصوص جوانان عزيز، اين ارتباطى را كه به بركت اين روزهاى مبارك و شبهاى نورانى با خداى متعال پيدا كرده‏اند، نگذارند قطع شود؛ اين رابطه‏ى با خدا را حفظ كنيد. وسيله‏ى حفظ اين رابطه هم در اختيار همه هست. اگر همين نماز پنج‏گانه، با توجه، با حضور قلب و با اين توجه كه در مقابل خدا ايستاده‏ايم، خوانده شود، بهترين رابطه است و روزبه‏روز دل شما را نورانى‏تر خواهد كرد.
(خطبه‏هاى نماز عيد سعيد فطر به امامت رهبر معظم انقلاب اسلامی 2/8/1385)
10. دعا: در اين توجه‏هايى كه مى‏شود، در اين مناجاتها، راز و نيازها و درخواستهايى كه از خدا مى‏كنيد، همه‏جور حاجت را مى‏شود از خدا خواست و بايد خواست؛ حتّى حاجتهاى كوچك. اما اين درخواست خود را به اين حاجات كوچك منحصر نكنيد؛ حاجات بزرگترى هست، آنها را از ياد نبريد. بزرگترين آنها «مغفرت الهى» است؛ از خدا بخواهيد كه آثار به جامانده‏ى از تخلف و گناه را از دل و جان ما برطرف بفرمايد؛ از خدا بخواهيد كه راه توبه را براى شما هموار كند. حاجت بزرگ ديگر «محبت الهى» است؛ مقام حُبّ الهى را از خداى متعال طلب كنيد. حاجت بزرگ ديگر «اصلاح امور امت اسلامى» است؛ از خدا بخواهيد خداى متعال امور همه‏ى مسلمانها - نه فقط ملت ايران را - و همه‏ى كشورهاى اسلامى را اصلاح كند؛ بلكه از خداى متعال هدايت بشريت را به راه راست بخواهيد. اين دعاها اقبال استجابت زيادى دارد و همين دعاها اثر مى‏كند؛ راه‏ها را باز مى‏كند؛ وسائل را آسان مى‏كند و ما را در رسيدن به اين مطلوبهاى بزرگ كمك مى‏كند.
(خطبه‏هاى نماز عيد سعيد فطر به امامت رهبر معظم انقلاب اسلامی 2/8/1385)

در ذهن هر یک از معتکفین، ممکن است سوالاتی پیرامون مسائل مرتبط با اعتکاف به وجود بیاید، که نیاز به یافتن پاسخ برای آن ها را احساس کنند. به جهت رفع شبهه پیرامون موضوعات مختلف، تعداد زیادی از این سوالات، از مراجع عظام تقلید مورد پرسش واقع شده و در نتیجه از سوی آنان پاسخ هایی داده شده است. حال، تعدادی از استفتائاتی که از مقام معظم رهبری، درباره مسائل مرتبط با اعتکاف انجام گرفته است را از نظر می گذرانیم. نیت
* کارهای حرام در هنگام اعتکاف چیست؟
ـ محرمات اعتکاف همان چیزهایی است که در تحریرالوسیله امام خمینی آمده است.
* آیا اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه جایز است؟ نیت آن چگونه است؟
ـ اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه به قصد رجای مطلوبیت (به امید که مطلوب خداوند واقع شود) مانعی ندارد.
* آیا اعلام عمومی اعتکاف در محافل، با اخلاص منافات دارد؟
ـ اعلام اعتکاف اگر برای تشویقمردم باشد، مانعی ندارد.
* اگر ازمعتکف سئوال شود که آیا جزو معتکفین است، بهتر است پنهان کند یا آشکار کند؟
ـ آشکار کردن مانعی ندارد، مگر این که برای ریا باشد.
* آیا روز سوم اعتکاف نیتی غیر از نیت دو روز اول دارد؟ چه در اعتکاف واجب و چه در اعتکاف مستحبی؟
ـ روز سوم کامل کردن اعتکاف است و نیت خاصی ندارد.
* معتکفی می‌خواهد سه روز اعتکاف کند و مدت 72 ساعت اعتکاف انجام دهد. اگر اعتکافش را از بعد از طلوع فجر مثلا از ظهر شروع کند و ظهر هم به پایان برساند به گونه‌ای که مجموع آن 72 ساعت شود، ایا این اعتکاف صحیح است؟
ـ اعتکاف باید از شروع روز اول تا پایان روز سوم باشد و تلفیق کردن بدین‌گونه که جزئی از روز اول را با جزئی از روز آخر یک روز کامل به حساب بیاورد، صحیح نیست. محل اشکال است.
* هیأت برگزاری اعتکاف که متشکل از تعدادی از معتکفین است. وظیفه‌ی خدمت به معتکفین و فراهم کردن نیازمندی‌های آن‌ها را بر عهده دارد. لذا باید نیازمندی‌های معتکفین مثل افطاری و سحری را بخرد، ایا این مسئله به اعتکاف آن‌ها ضرر نمی‌رساند؟
ـ خارج شدن از مسجد برای خرید چیزهای ضروری مثل غذا و غیره اگر در ضمن آن نیازمندی‌های خود را نیز تهیه می‌کنند، اشکال ندارد.
* چه زمانی اعتکاف مستحب مؤکد است؟ به عبارت دیگر در چه اوقاتی اعتکاف مستحب است؟
ـ اعتکاف وقت خاصی ندارد، هرچند که اعتکاف در ده روز آخر ماه مبارک رمضان فضیلت بیشتری دارد.
* آیا اعتکاف بچه‌ی ممیز صحیح است؟
ـ اعتکاف او نیز صحیح است.
* حکم اعتکاف زنی که حیض یا استحاضه بر او عارض شده است، چیست؟ چه در روز اول یا دوم یا سوم؟ ایا قضا بر او واجب است؟
ـ با حائض شدن حتی اگر در ساعات آخر روز سوم باشد، اعتکاف باطل می‌شود ولی در صورت استحاضه شدن اگر به وظیفه‌ی مستحاضه نسبت به روزه‌اش عمل کند، اعتکاف صحیح است.
* گاهی در جواب استفتائات ما را به عرف ارجاع می‌دهید. مراد از عرف چیست؟ چه کسی می‌تواند آن را تشخیص دهد؟ اگر در تشخیص آن اختلاف شود چه باید کرد؟
ـ مراد از عرف، نظر عرفی خود مکلف است.
* اگر معتکف از روی عمد یا نادانی یا فراموشی و یا سهواً مرتکب بعضی از حرام‌های اعتکاف شود، آیا اعتکافش باطل می‌شود؟ اگر نسبت به نوع حرام، حکم مختلف می‌شود، لطفاً توضیح دهید.
ـ برای شناخت تفصیلات این مطلب، به کتاب تحریرالوسیله امام مراجعه کنید.
* آیا می‌توان به علتی یا بدون علت در روز اول یا دوم اعتکاف را قطع کرد؟ اگر در قطع کردن اعتکاف تردید کنم، آیا نیت آن از بین می‌رود و در نتیجه اعتکاف باطل می‌شود؟ آیا لازم است که نیت مستمر باشد؟
ـ در اعتکاف مستحبی جایز است که در روز اول و دوم اعتکاف قطع شود و نیت اعتکاف باید تا پایان روز سوم ادامه پیدا کند.
* اگر معتکف نیت چهار روز اعتکاف کند، آیا روز چهارم هم جزو اعتکاف است یا این که باید شش روز را تکمیل کند تا روز چهارم به حساب اید؟
روز چهارم داخل در اعتکاف نیست ولی اگر پنج روز اعتکاف کند، واجب است روز ششم را کامل کند.
* آیا عبادات بر معتکف واجب است یا صرف ماندن در مسجد کافی است؟
ـ عبادات مستحب، فی‌نفسه بر معتکف واجب نیست.
* آیا اعتکاف در ماه رجب مستحب است و چه زمانی از آن؟
ـ دلیل خاص بر استحباب اعتکاف در خصوص ماه رجب نیافتیم.
* اگر اعتکاف در همسر اثر منفی بگذارد، با توجه به استحباب اعتکاف کدام لازم‌تر است؟ رسیدگی به همسر یا اعتکاف؟
ـ تا هنگامی که اعتکاف شوهر مستلزم ترک نفقه‌ی واجب زن نشود، اشکال ندارد.
خارج شدن از مسجد
* حکم رفتن به حیاط بیرونی که ملحق به مسجد است چیست؟
ـ رفتن به جاهایی که در حکم مسجد است، اشکال ندارد اما رفتن به خارج از مسجد جایز نیست مگر مواردی که خروج از مسجد به خاطر آن‌ها جایز باشد.
* رفتن به سرویس‌های بهداشتی متعلق به مسجد که در خارج از مسجد است، در موارد زیر چه حکمی دارد؟
الف) برای حمام کردن ب) برای غسل مستحب ج) برای این که با وضو باشد د) وضو گرفتن برای خواندن قرآن یا نماز مستحبی
ـ خارج شدن از مسجد به دلایل مذکور اشکال ندارد ولی باید به قدر حاجت اکتفا کند و طول ندهد.
* خارج شدن از مسجد برای شستن دندان‌ها و دست‌ها؟
ـ ملحق به خارج شدن از مسجد برای تجدید طهارت است.
* آیا برای رفتن به تشییع جنازه در هنگام اعتکاف، وقت مشخصی است؟ اگر معتکف یکی از دوستانش را دید، آیا می‌تواند چند دقیقه را با او سپری کند؟ حکم رفتن زیر سایه در این هنگام (چه در ماشین و یا غیر آن) چیست؟
ـ وقت مشخصی ندارد و رفتن به تشییع جنازه اگر آن‌قدر طولانی نشود که باعث محو صورت اعتکاف شود، اشکال ندارد و در صورت امکان واجب است که زیر سایه ننشیند و احتیاط مستحب این است که زیر سایه حرکت نکند.
* آیا پشت بام مسجد تابع مسجد است یا بستگی به وقف کننده دارد؟
ـ پشت بام مسجد به حکم مسجد است مگر این که احراز شود که هنگام وقف مسجد، پشت بام آن از وقف خارج شده است.
* اگر مکان‌هایی برای وضو و شستن دست‌ها و دندان‌ها در خارج از مسجد فراهم شده باشد، آیا واجب است مکان خاصی در داخل مسجد تهیه شود تا معتکف از مسجد خارج نشود؟
ـ صرف نیاز به خروج از مسجد برای طهارت و نظافت برای جواز خروج کافی است و تهیه مکانی در داخل مسجد واجب نیست.
استفاده از بوی خوش
* استفاده از صابون و خمیردندان عطری چه حکمی دارد؟ آیا استفاده از بوی خوش بر آن صدق می‌کند؟ آیا همان حکم احرام حج و عمره را دارد؟ اگر در لباس‌ها و بدن معتکف عطر باشد، بدون آن که معتکف آن را استشمام کند آیا جائز است؟ اگر آن را استشمام کند ولی لباس دیگری نداشته باشد حکم چیست؟ خوردن غذاهایی که بوی خوش دارد چه بوی طبیعی یا مصنوعی، چه حکمی دارد؟
ـ قبلاً گذشت که برای شناخت محرمات اعتکاف به تحریرالوسیله امام خمینی مراجعه شود.
معاملات
* آیا معتکف می‌تواند خودش اقدام به خرید کند، چه ضروری و چه غیر ضروری؟
ـ اگر برای خرید نیازمندی‌های اعتکاف باشد فی نفسه مانعی ندارد ولی در صورتی که باعث خارج شدن از مسجد می‌شود مشروط به این است که در حال اعتکاف به آن نیاز داشته باشد و جایز نیست معتکف خودش اقدام به خرید و فروش کند مگر در مواردی که در حال اعتکاف به آن‌ها نیاز دارد.
* آیا جایز است که معتکف کسی را برای خرید چه ضروری و چه غیر ضروری وکیل کند؟
ـ اگر برای خرید نیازمندی‌های هنگام اعتکاف باشد، اشکال ندارد، اما در غیر آن موارد، اگر وکیل کردن در هنگام اعتکاف باشد اشکال دارد.
* آیا اجاره و دیگر معاملات غیر از خرید و فروش در هنگام اعتکاف جایز است؟
ـ بنا بر احتیاط واجب مانند خرید و فروش در هنگام اعتکاف، سایر معاملات نیز جایز نیست.
* آیا جایز است دانشجویان معتکف درس‌های دانشگاهی خود را مرور کنند؟
ـ اشکال ندارد.
* آیا اجرای دیگر عقود و ایقاعات در هنگام اعتکاف جایز است؟
ـ مانعی ندارد.
* اگر معتکف بعد از اعتکاف نیاز به کالایی داشته باشد آیا جایز است که در هنگام اعتکاف آن را تقاضا کند و گرفتن کالا بعد از اعتکاف باشد؟
ـ اگر باعث خارج شدن از مسجد نشود، صرف قرار گذاشتن بدون عقد خرید، اشکال ندارد.
* مورد ضروری که خرید و فروش در آن‌ها برای معتکف جایزاست، چیست؟
ـ مواردی که در هنگام اعتکاف برای خودش یا هزینه‌های خودش و نفقه‌ی خانواده‌اش به آن نیاز دارد.
عنوان مسجد جامع
* آیا اعتکاف در مسجدی غیر از مسجد جامع باطل است و آیا ممکن است هر محله‌ای مسجد جامعی غیر از مسجد جامع شهر یا روستا داشته باشد؟ مسجد جامع به چه مسجدی گفته می‌شود؟ آیا ممکن است که در شهر چند مسجد جامع باشد؟
ـ قبلاً گذشت که اعتکاف در هر مسجدی حتی غیر از مسجدهای چهارگانه تا هنگامی که بر آن مکان اسم مسجد صدق کند، جایز است، مشروط بر این که به قصد رجا باشد یعنی به امید این که مطلوب خداوند واقع شود و مختص به مسجد جامع نیست و ممکن است که یک شهر یا روستا چند مسجد جامع داشته باشد.
سئوال‌های عمومی
* اگر معتکف مثلاً یک ساعت از ابتدای روز، بعد از طلوع فجر، تاخیر کند، آیا این روز به عنوان روز اول اعتکاف حساب می‌شود، چه تاخیر عمدی باشد یا اضطراری؟
ـ گذشت که در اعتکاف باید از ابتدای روز اول شروع کند لذا روزی که ناقص مانده جزو اعتکاف محسوب نمی‌شود، هرچند که تاخیر از روی اضطرار باشد.
* آیا عدالت امام جماعت مسجد جامع در صحت اعتکاف شرط است؟ چرا؟
ـ عدالت امام جماعت مسجد در صحت اعتکاف شرط نیست.
* اگر قضای اعتکاف به علت بطلان واجب باشد و ده روز پایانی ماه رمضان تمام شود آیا جایز است که برای درک فضیلت، قضای اعتکاف را در ماه رمضان آینده به جای آورد یا این که باید فورا قضا کند؟
ـ قضا در هر ماهی که خواست اشکال ندارد مگر این که نذر کرده باشد که در ماه خاصی اعتکاف کند.
* اگر خارج شدن از مسجد برای معتکف جایز باشد، برای مثال تشییع جنازه، حکم زیر سایه رفتن او چیست؟
ـ حکم آن قبلاً گذشت، به جواب سئوال 4 خارج شدن از مسجد رجوع شود.
* اگر معتکف مبتلا به مرضی شود که مجبور به افطار روزه است چه باید بکند وحکم اعتکاف او چیست؟
ـ اعتکاف بدون روزه صحیح نیست لذا با افطار روزه اعتکاف باطل می‌شود.
* اگر کسی بخواهد در خارج از شهر خود اعتکاف کند، برای مثال در مکه مکرمه و از ساکنین مکه نباشد و قصد ده روز هم نکند، آیا نذر کافی است و صیغه‌ی آن چیست؟ اگر نذر، صحیح است، آیا می‌تواند در خلال ماه رمضان نذر کند؟
ـ نذر روزه در سفر مانعی ندارد و با این نذر، روزه و اعتکافش صحیح است ولی احتیاط آن است که نذر، قبل از شروع مسافرت باشد و صیغه‌ی آن عبارت است از «لله علی ان اصوم فی سفری الی کذا».
* آیا گفت‌وگو در مورد چیزهای مباح، هنگام اعتکاف جایز است؟
ـ اشکال ندارد.
* در پایان از حضرتعالی تقاضان داریم که کلامی برای مؤمنان در مورد اعتکاف و نقش آن در تربیت فرد و آثار مثبت آن برای جامعه بیان کنید. با توجه به این که سخن مبارک شما در کتابچه‌هایی که هیأت اعتکاف آماده می‌کنند، منتشر خواهد شد.
ـ شایسته است که مؤمنان بدین نکته توجه داشته باشند که دایم و در همه‌ی حالات در محضر خداوند هستند، لذا هیچ‌یک از اوامر و نواهی الهی را عصیان نکنند. خداوند همه را به مرضات خود موفق بدارد.